Küresel Şehirler: Dünyanın En Güçlüleri

6902
Bu yazıda küreselleşme sürecinin ortaya çıkardığı global şehirler, yani dünyanın komuta merkezleri incelenmeye çalışılacaktır. Dünya kenti ifadesi ilk kez 18. yüzyılda Goethe tarafından Paris ve Roma’nın kültürel zenginliğini ifade etmek için kullanılmıştır.  1915 yılında Geddes büyük metropoliten alanları tanımlamak amacıyla “dünya kenti” ifadesini kullanmıştır. 1966 tarihinde Peter Hall, “Dünya Kentleri” adlı kitabında kavramın içeriğini genişletmiştir. Hall’a göre dünya kentleri; siyasî iktidar merkezlerine, ulusal ve uluslararası örgütlere, ticaret merkezlerine ev sahipliği yapan, finans hizmetlerinin sürdürüldüğü, hukukun bulunduğu, yüksek öğretimin yapıldığı, sanat ve kültür faaliyetlerinin yoğunluk kazandığı şehirlerdir [2].
[1]
Küreselleşme süreciyle birlikte bazı şehirler, kendi ulusal sınırlarını aşarak küresel kararların alındığı bir konuma yükselmektedir [3]. Bu durum şehirlerarasında rekabet ve hiyerarşi ortaya çıkarmaktadır. Bozdoğan bu durumu şu şekilde açıklamaktadır Küreselleşme süreci şehirlere bir yandan yeni ekonomik, siyasi ve kültürel roller yüklerken, diğer yandan da şehirler arası rekabeti hızlandırmıştır. Bu durum “küresel şehir”, “dünya şehri”, “uluslararası şehir” gibi kavramsallaştırmalara yol açmış ve şehirleri sınıflandıran endeksler geliştirilmeye başlamıştır. Birçok uluslararası veya küresel şirket veya sivil toplum örgütü onlarca parametre ve değişkeni göz önünde bulundurarak şehirlere ve şehir yönetimlerine siyasi, sosyal, ekonomik ve mali boyutları olan puanlar vermekte ve derecelendirmeye tâbi tutmaktadır [4]. Endekslerde yapılan araştırmalarda o şehirde bulunan kütüphane sayısından, profesyonel sporcuya, uluslararası şirketlerin oranından, ulaşım altyapısına, konsolosluk sayısından, hastane oranına varıncaya kadar şehirdeki siyasi, ekonomik, kültürel, sportif, akademik vb. birçok durum detaylı incelenmektedir. Bu araştırmalardan en önemlilerinden birisi Loughrough Üniversitesi Coğrafya bölümü bünyesinde kurulan GaWC (Küreselleşme ve Dünya Kentleri Araştırma Merkezi)’dır [5].
GaWC Endeksinde şehirler Alfa, Beta ve Gamma olarak 3 ana bölümde sıralanmıştır. Bu kategorilerin Yeterli ve Yüksek Yeterli bölümleri ilave edilmiştir. Küresel şehirler liginin zirvesinde Londra ve New York bulunurken onları Hong Kong, Singapur, Şangay, Pekin, Dubai, Paris ve Tokyo takip etmektedir. İstanbul, Alfa statüsünde 30.sırada yer almaktadır. Ayrıca Ankara Gamma, İzmir, Bursa Yeterli statüsünde yer almaktadır [6].

A.T. Kearney Küresel Şehir Endeksi

2008 yılından itibaren Şikago Konseyi ve A.T. Kearney ile birlikte küresel şehirler endeksini hazırlamaktadırlar. Endeks değerlendirmelerinde 5 temel kıstas ve 25 gösterge bulunmaktadır. Temel kıstasları iş dünyası aktivitesi, insan kaynağı (Entelektüel sermaye), bilgi değişimi, kültürel etkileşim ve siyasi güçtür [7]. Küresel Şehir Endeksi de GaWC endeksiyle benzer bir sıralama görülmektedir. Listenin ilk sırasında bu sefer New York yer almaktadır. İlk 10 sıralama yine uzak Doğu ile ABD-Avrupa bölgesi şehirleri arasında paylaşılmaktadır. Endeksin tam listesinde İstanbul 26, Ankara ise 74 sırada yer almaktadır.

Konularına Göre Lider Şehirler [8]

İş Dünyası: New Yorkİnsan Kaynağı: New York
Bilgi Paylaşımı:
Paris
Kültürel Deneyim:
Londra
Deniz Taşımacılığı:
Şangay
En İyi Küresel
Hizmet Firmaları:
Hong Kong
En İyi
Üniversiteler:
Boston
Müzeler: Moskova
Hava Taşımacılığı:
Hong Kong
Uluslararası
Öğrenci: Melbourne
İfade Özgürlüğü:
Amsterdam,
Stockholm
Uluslararası Okul:
Hong Kong
Spor Etkinlikleri:
Londra
Online Varlık:
Singapur
Uluslararası
Gezgin: Londra
Görsel ve
Performans
Sanatları: New
York
İnovasyon: San
Fransisco
Küresel Araştırıma
Enstitüsü: Paris
Uluslararası
Organizasyon:
Cenova
Siyasi Angajman:
Brüksel
Yönetim: Zürih,
Cenova
Altyapı: DubaiGüvenlik: TokyoMetro: Pekin

Mori Memorial Küresel Güç Şehir Endeksine Göre Şehirler 

Küresel şehirler arasında nitelikli sıralamayı gösteren bir başka endeks ise, Küresel Güç Şehir Endeksidir. Tokyo’da faaliyet sürdüren Mori Memorial vakfı bünyesinde “Kentsel Stratejiler Enstitüsü” tarafından endeks hazırlanmaktadır. Endeksin temel amacı şehirlerin çekiciliği ve niteliğini ortaya koymaktır. Şehirler incelenirken AR-GE çalışmaları, Ekonomi, Kültürel Etkileşim, Yaşanabilirlik, Çevre ve Ulaşım kıstasları yer almaktadır. Bu kıstaslarla birlikte kentsel aktörleri de (Araştırmacılar, sanatçılar, yöneticiler, ziyaretçiler ve şehir sakinleri) değerlendirme sürecine katılmaktadır. Bu şekilde fonksiyon ve aksiyon bazlı iki derecelendirme oluşturulmuştur [9].
Bu endekste de Londra listenin zirvesinde yer almaktadır. Onu New York, Tokyo, Paris ve Singapur takip etmektedir. İstanbul 37.sırada yer alırken en güçlü yönü olarak “Yaşanabilirlik”, en zayıf yönü ise “Ar-Ge” çalışmaları şeklinde gösterilmektedir. Küresel şehirlerle ilgili genel değerlendirmelerden sonra birazda özel yönlerini incelemeye çalışalım. Yukarıdaki endeksler bazı bilgiler bize sunmasına rağmen tematik konularla ilgilenen raporların yol daha iyi yol gösterici olacağı düşünülmektedir. İlk inceleme konumuz şehirlerdeki yaşam kalitesidir. Bu konuda en güvenilir rapor Mercer’e aittir. 1937 yılında Vancouver’da kurulan Mercer, 130’dan fazla ülkede faaliyet gösteren küresel danışmanlık şirkettir. 2001 yılından itibaren İstanbul ofisiyle Türkiye’de de faaliyet gösteren firma “Küresel Yaşam Kalitesi” anketlerinden yararlanarak her yıl “Hayat Kalitesi Araştırması” raporu yayınlamaktadır. Araştırmada “Politik ve Toplumsal Ortam, Ekonomik Ortam, Sosyo-Kültürel Ortam, Sağlık ve Sıhhi Temizlik, Okullar ve Eğitim, Kamu Hizmetleri ve Ulaşım, Eğlence ve Dinlenme, Tüketim Malları, Konut ve Çevre” olarak 10 kategoride 39 faktör analiz edilmektedir. 231 şehrin incelendiği 2019 raporunda Viyana birinci sırada yer alırken diğer ilk 5 sırasını Zürih, Auckland, Münih ve Vancouver oluşturmaktadır. İstanbul 130 Sırada kendine yer bulabildi [11]. Bir şehrin ne kadar güçlü olduğunu belirlememiz için ne kadar güvenli olduğuna da bakmamız gerekmektedir. Küresel terör ile birlikte güvenlik konusunu önemli bir parametre olmaktadır. Bu konuda The Economist dergisinin hazırladığı “Güvenli Şehirler Endeksi” şehirlerdeki dijital, sağlık, altyapı ve kişisel güvenlik konularını ele almaktadır. 2019 raporuna göre en güvenli şehir Tokyo yer alırken onu sırasıyla; Singapur Osaka, Amsterdam ve Sydney takip etmektedir. İstanbul uzun dönemdir ciddi bir terör olayıyla karşılaşmamasına rağmen 66.1 puanla averajın altında kalarak 36.sırada yer almıştır.

Güvenli Şehir Endeksi

Sıralama Genel Dijital Sağlık Altyapı Kişisel
1TokyoTokyoOsakaSingapurSingapur
2SingapurSingapurTokyoOsakaSingapur
3OsakaŞikagoSeulBarcelonaHong Kong
4AmsterdamVaşingtonAmsterdamTokyoTokyo
5SidneyLos AngelesStockholmMadridWellington

Sonuç

  • Şehirler her geçen yıl insan yaşamında daha önemli bir konuma yükselmektedir. Bazı şehirler yerel ölçekte etkiye kimi şehirler küresel boyutta etkiye sahiptir. Güçlü şehirlerin sayısı ve dağılımı o ülkenin gücünü göstermektedir. Genellikle gelişmekte olan ülkeler tek bir büyük şehre sahiptir. Bu durum o ülke için adeta bağımlılık oluşturmaktadır. Örneğin Arjantin’den Buenos Aires çıkarıldığında geriye neredeyse bir şey kalmaz. Aynı durum Tayland–Bangkok, Malezya-Kuala Lampur, Yunanistan-Atina ve Türkiye-İstanbul içinde geçerlidir. Fakat Almanya gibi bazı ülkeler “dağıtılmış liderlik” usulüne sahiptir. Yani birden fazla güçlü şehri (Berlin, Münih, Frankfurt, Hamburg, Köln) vardır. Bu şehirlerin özelliklerine baktığımızda her biri ülkenin farklı bir bölgesinde yükselmiştir. Türkiye’nin de benzer şekilde İstanbul’a uzak bir coğrafi bölgesinde alternatif küresel şehirlere ihtiyaç duymaktadır.
  • Küresel şehirlerle ilgili endeksler incelendiğinde en güçlü şehrin Londra olduğu, hemen ardından da New York’un geldiği görülmektedir. En güçlü küresel şehirlerin ABD- Batı Avrupa ile Uzak Doğu Asya arasında dağıldığı görülmektedir. Türkiye’nin en küresel şehri olan İstanbul dünya şehirler liginde 30’lu sıralarda yer almaktadır.
  • Küresel şehirler kimi zaman ciddi problemlerle karşı karşıya kalmaktadır. Başlıca problemleri; yönetim sorunu, göç, sağlık sorunları, çevre sorunları, yoksulluk, kaçakçılık, terör, suç ve şiddet olayları başlıca problemlerdir [12]. Gelir dağılımındaki dengesizlik yüksek gelir gruplarıyla alt gelir grupları arasında şehirde ikili bir yapı ortaya çıkarmaktadır. Bu durum neticesinde getto-gecekondu bölgeleri ve kapılı topluluklar olarak iki önemli yansıması olmaktadır. Ayrıca bazı şehirlerin yükselişi bir diğer şehirlerin düşüşünü beraberinde getirmektedir. Coğrafya’da “İzostatik denge” olarak ifade edilen bu kavramın beşeri coğrafya’da da etkileri görülmektedir. Örneğin New York’un yükselmesi Detroit’in gerilmesine neden olmuştur. Londra’nın yükselmesi Manchester ve Liverpool’u olumsuz etkilerken Japonya’da Tokyo karşısında Osaka ve Nagoya benzer akıbeti yaşamıştır. Türkiye’de de İstanbul’un yükselişi karşısında İzmirli firmaların merkezlerini İstanbul’a taşıması benzer örnek olarak gösterilebilir. Yazının kısaltılması amacıyla teorik çerçeveye çok fazla yoğunlaşılmadı. Bu alanda çalışma yapacak kişiler Peter Hall, Sassen, Ritzer, Fridman, İlhan Tekeli, Ahmet Taner ve Recep Bozdoğan gibi yazarların eserlerini okuyabilirler.
[irp posts=”29308″ name=”Dağlık Karabağ Son Durum Haritası”]

KAYNAK

[1] https://www.younglife.org/Jobs/Pages/Global-Cities-Fellowship-Hong-Kong.aspx,
[2 ]Peter Hall, The World Cities, Londra: Weidenfeld & Nicolson, 1966 Aktaran: Binnur Öktem, “Küresel/Dünya Kenti”,
Andaç Uğurlu (Ed.), Türkiye Perspektifinden Kent Sosyolojisi Çalışmaları, İstanbul: Örgün Yayınevi, 2013, s.104-105.
[3 ]Ahmet Taner, “Globalleşme Sürecinde Kentler”, Kemal Görmez (Ed.), Küreselleşme ve Yerelleşme, Ankara: Odak
Yayınları, 2005, s.155-156.
[4] Recep Bozdoğan, İstanbul 2053 Vizyonu, İstanbul: Hayat yayınları, 2013, s.61.
[5] GaWC, “What GaWC is About”, https://www.lboro.ac.uk/gawc/group.html, Erişim: 17.03.2019.
[6] GaWC, The World According to GaWC 2020, https://www.lboro.ac.uk/gawc/world2020t.html, Erişim:
04.10.2020.
[7 ]Volkan Topçu, “Küresel Şehir Kavramı ve İstanbul’un Küresele Şehirler Arasındaki Yeri”, (Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi SBE, 2013), s.55-57.
[8 ] A.T. Kearney, 2019 Global Cities Report, s. 2-7.
[9 ] Topçu, s.50-52.
[10] The Mori Memorial Foundation, Global Power City Index 2019, Tokyo, S.7-11. http://www.mori-m-
foundation.or.jp/pdf/GPCI2019_summary.pdf, Erişim: 04.10.2020.
[11] Mercer, https://www.mercer.com.tr/basin-odasi-haberler/2019-yasam-kalitesi-arastirmasi-sonuclari.html,
Erişim: 04.10.2020.
[12] Ritzer, s.439.

E-BÜLTENE ABONE OLUN

Stratejik Ortak yazarlarının makalesi ve haritalar ücretsiz e-postanıza gelsin.

Abone oldunuz, teşekkürler.

Bir şeyler yanlış oldu. Lütfen daha sonra tekrar deneyin.

E-BÜLTENE ABONE OLUN

Stratejik Ortak yazarlarının makalesi ve haritalar ücretsiz e-postanıza gelsin.

Abone oldunuz, teşekkürler.

Bir şeyler yanlış oldu. Lütfen daha sonra tekrar deneyin.

Yazarlık Başvurusu

Yorum Yaz

Lütffen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz